Kelime sayısı açısından son derece zengin olan Türkçede, birçok kelime mevcuttur. Her kelimenin kendisine has bir anlamı ve kullanım alanı vardır. Bu durumun desteklenmesi ve pekiştirilmesi açısından ise bir durumun veya duygunun birden fazla kelime ile anlatılması mümkün kılınmıştır. Söz konusu anlatım, eş anlamlı kelimeler ile yapılabileceği gibi, zıt anlamlı kelimeler ile de yapılabilecektir.
Zıt Anlamlı Kelimeler Nedir?
Zıt anlamlı kelimeler, esas itibar ile anlam olarak birbirleriyle çelişen, birbirlerinin tam tersini ifade eden kelimlerdir. Özellikle Türkçenin doğru kullanılması, kişinin kendini daha doğru bir şekilde ifade edebilmesi için zıt anlamlı kelimeler konusunda hakim olmak gereklidir.
Esas itibari ile konum anlatımlarda “Sözcükte anlam” konusunun bir alt konusu olan zıt anlamlı kelimeler, gerek dersler gerekse de ifade becerisi açısından önemlidir. Karşıt anlamlı kelimeler olarak da adlandırılan bu kelimelerin doğru bilinmesi, anlatılmak istenen konunun ve duygunun karşı tarafa daha etkili bir şekilde iletilmesini sağlayacaktır.
Bir örnek ile pekiştirmek gerekirse;
- Ona yüzüğünün çok güzel olduğunu söylemek istiyorum. (Yüzüğün çok beğenildiğini ifade etmek istemiştir.)
- Ona yüzüğünün çok çirkin olduğunu söylemek istiyorum. (Söz konusu yüzüğün hiçbir şekilde beğenilmediğini ifade etmek istemiştir.)
Görüldüğü üzere tek bir kelime değişikliği ile cümlenin anlamı tam tersi yönde evirilmiştir.
Olumsuz ile Zıt Aynı Şey Midir?
Zıt anlamlı kelimeler ile içerisine düşülen en temel yanılgı, olumsuz ile zıttın aynı şey olduğu düşüncesidir. Oysa bu durum, kesinlikle yanlıştır. Bunu da bir örnek üzerinden anlatmak ve pekişmesini sağlamak mümkündür.
- Onun bu konuda masum olduğunu düşünüyorum.
- Onun bu konuda suçlu olduğunu düşünüyorum.
- Onun bu konuda suçsuz olduğunu düşünüyorum.
Esas itibari ile verilmek istenen anlam aynıdır. Ancak “suçsuz” kelimesinde alınmış olan “-suz” eki, kelimeye olumsuz bir anlam katmıştır. Oysa masum kelimesi, “suç-lu” kelimesinden türetilmemiş olan, kendisine özgü bir kelimedir.
Not: kelimelerin zıt anlamlı olarak kabul edilebilmeleri için her ikisinin de aynı anlam çerçevesinde kullanılıyor olması gereklidir. Yani ya ikisi de gerçek anlamda kullanılmalı ya da ikisi de mecaz anlamda kullanılmalıdır.
Bunu da bir örnek üzerinden pekiştirmek mümkündür.
- Bu konuyu bir daha açmanı istemiyorum.
- Kapıyı kapatmanı istiyorum.
İlk cümlede kullanılan “açmak” fiili, mecazi anlamda kullanılmıştır. Ancak ikinci cümlede yer alan “kapatmak” fiili gerçek anlamlıdır. Bu sebeple bunların zıt anlamlı olarak kabul edilmesi mümkün değildir.
