Edebiyat çerçevesinde tanımlandığında mani; başta aşk olmak üzere birçok konuda yazılması mümkün olan bir halk edebiyatı nazım çeşididir. Halk arasında yaygın olarak kullanılan ancak özellikleri tam olarak bilinmeyen mani, kendisine has kafiye şeması, konuları ve çeşitleri bulunan nazım çeşitlerinden biridir.
İçindekiler
Mani özellikleri nelerdir?
Bir halk edebiyatı nazım çeşidi olan mani, kendisine has özellikleri ile diğer nazım çeşitlerinden ayrılmaktadır. Söz konusu özellikler, aşağıda ele alındığı gibidir;
- Maniler genel itibari ile dört dizeden oluşur.
- Manilerin büyük bir kısmının yedi heceden oluştuğu bilinir. Ancak literatür taraması yapıldığında 4’lü, 8’li, 10’lu hatta 14’lü hece kalıpları kullanılarak yazılmış mani türlerine ulaşmak da mümkündür.
- Manilerin genel kafiye düzeni, aaxa şeklindedir. Ancak bu durumun da istisnaları mevcuttur. Örneğin “Mani nedir? Özellikleri ve türleri nelerdir?” diye araştırma yapan birinin xaxa kafiye düzeni ile yazılmış mani çeşitlerine ulaşmaları da mümkündür.
- Manilerin ilk iki dizelerinde temel düşünceye giriş yapıldığını söylemek mümkündür. Son iki dize ise temel düşüncelerin ifade edildiği dizelerdir.
- Manilerin Divan Edebiyatındaki karşılığı ise “tuyuğ” olarak karşımıza çıkmaktadır.
Mani çeşitleri nelerdir?
Düz Mani
Düz mani, yukarıda verilen temel özellikleri bünyesinde bulunduran mani çeşididir. Yani 7 hecesi, dört dizesi vardır. Kafiye düzeni ise aaxa şeklindedir.
Örnek:
- Kahve Yemen’den gelir
- Bülbül çimenden gelir
- Ak topuk beyaz gerdan
- Her gün hamamdan gelir
Kesik (Cinaslı Mani)
İlk dizede hece sayısı eksik olan, hatta anlamsız kelimeler kullanılan mani türüdür. Ayrıca ilk dizede yer alan ifadenin, cinaslı kafiyeyi oluşturduğunu söylemek de mümkündür.
Örnek:
- Böyle bağlar
- Yar başın böyle bağlar
- Gül açmaz bülbül ötmez
- Yıkılsın böyle bağlar
Yedekli (Artık Mani)
Maninin özelliklerini ele aldığımız alt başlığımıza bakıldığında, “dört dizeden oluşur” ibaresi görülecektir. İşte yedekli mani, bunun istisnalarından biridir. Çünkü bu mani türünde, esas olan dört dizeye ek iki dize daha vardır. Ancak bu mani türünde şuna dikkat edilmelidir; eklenen iki dize, genel kafiye şeması ile uyumludur.
Ayaklı Mani
Ayaklı mani, esasen kesik maninin türevi niteliğindedir. Çünkü kesik manilerin ilk dizesinde yer alan boşluk, eksiklik, bu mani türünde doldurulmaktadır. Ayaklı maniyi de şu şekilde örneklendirmek mümkündür;
- Ah o beni o beni
- Kakül örtmüş o beni
- Ben yarimi unutmam
- Unutsa da o beni
Deyiş (Karşılıklı) Mani
Soru – cevap şeklinde düzenlenen bu maniler, iki kişinin karşılıklı söylediği (ya da söylemiş gibi aktarıldığı) manilerdir. Bunların da şu şekilde örneklendirilmesi mümkündür;
- Karşıya kaban derler
- Ökçeye taban derler
- Kız hatırın kalmasın
- Nişanlın çoban derler
- Karşı kabansız olmaz
- Ökçe tabansız olmaz
- Niye hatırım kalsın
- Sürü çobansız olmaz
- Altınım alma beni
